Inleiding:
In deze reader gaan we in op het gebruik van de iPad door leerlingen met dyslexie en/of schrijfproblemen. We gaan het niet over dyslexie als zodanig hebben, daar is voldoende over geschreven. We openen alleen met de 40 kenmerken zoals opgetekend door Ron Davis:

De 40 kenmerken van dyslexie volgens Ron Davis
(zie: http://www.davisdyslexie.nl/dyslexie/40-kenmerken/#lijst)

Algemeen

◦ Lijkt schrander, zeer intelligent en helder, maar is niet in staat om op basisniveau te lezen, te schrijven of te spellen.

◦ Wordt soms bestempeld als lui, dom, onverschillig, onvolwassen, of als iemand die ‘niet zijn best doet’ of ‘gedragsproblemen’ heeft.

◦ Is niet ‘ver genoeg achter’ of ‘zwak genoeg’ voor gerichte hulp.

◦ Heeft soms een hoog IQ, maar schooltests zijn mager; komt mondeling beter uit de verf dan schriftelijk.

◦ Voelt zich vaak dom; heeft weinig zelfrespect; verbergt of camoufleert zwakke kanten met ingenieuze, compenserende strategieën; is snel gefrustreerd en emotioneel over school, lezen en tests.

◦ Heeft soms aanleg voor kunst, drama, muziek, sport, werktuigkunde, verhalen vertellen, verkopen, zaken doen, ontwerpen, bouw of techniek.

◦ Lijkt vaak weg te dromen, verdwaalt gemakkelijk en verliest de tijd uit het oog.

◦ Heeft moeite aandacht te richten; is zeer actief of juist een dagdromer.

◦ Leert het best door concrete ervaring, demonstraties, uitproberen, observatie en visuele hulpmiddelen.

◦ Heeft voor complexe situaties en problemen vaak snelle en efficiënte oplossingen.

Zien, lezen en spellen

◦ Klaagt over duizeligheid, hoofdpijn, of maagpijn tijdens het lezen.

◦ Raakt verward door letters, getallen, woorden, volgordes of verbale uitleg.

◦ Lezen en schrijven worden gekenmerkt door herhalingen of toevoegingen, verplaatsingen, weglatingen, vervangingen en omkeringen van letters, getallen en/of woorden.

◦ Klaagt over het gevoel niet-bestaande bewegingen te zien tijdens het lezen, schrijven of overschrijven.

◦ Lijkt problemen met gezichtsvermogen te hebben, hoewel oogonderzoek geen afwijking aan het licht brengt.

◦ Ziet en observeert scherp, of heeft moeite met perspectief en perifeer kijken.

◦ Leest en herleest zonder dat het gelezene goed begrepen wordt.

◦ Spelt fonetisch en inconsequent

Horen en spreken

◦ Hoort geluiden harder dan ze zijn; hoort dingen die niet gezegd zijn of niet door anderen gehoord worden en wordt gemakkelijk afgeleid door geluiden.

◦ Heeft moeite gedachten in woorden om te zetten; spreekt stokkend, maakt zinnen niet af; stottert onder spanning; spreekt lange woorden verkeerd uit, of verplaatst zinsdelen, woorden en lettergrepen tijdens het spreken.

Schrijven en motorische vaardigheden

◦ Heeft moeite met schrijven en overschrijven; heeft ongebruikelijke pengreep; handschrift wisselt of is onleesbaar.

◦ Onhandig, ongecoördineerd, slecht in bal- en teamsporten; heeft moeite met fijne of algeheel lichamelijke motoriek; is snel bewegingsziek.

◦ Verwart vaak links-rechts en boven-onder.

◦ Kan juist heel handig zijn met techniek, het maken of repareren van dingen.

Wiskunde en tijdsgevoel

◦ Kan niet goed klokkijken; heeft problemen met tijdsindeling, met dingen te leren of te doen die een bepaalde volgorde vereisen, en met op tijd zijn.

◦ Telt op de vingers of gebruikt andere trucjes om berekeningen uit te voeren; kent antwoorden, maar kan die niet verwoorden of op papier zetten.

◦ Kan tellen, maar kan niet goed objecten tellen en met geld rekenen.

◦ Kan rekenen, maar heeft moeite met redactiesommen oplossen; heeft moeite met algebra en hogere wiskunde.

Geheugen en kennis

◦ Heeft een uitstekend langetermijngeheugen als het gaat om ervaringen, locaties en gezichten.

◦ Kan volgordes moeilijk onthouden en heeft moeite met feiten die hij of zijn niet zelf ervaren heeft.

◦ Denkt voornamelijk met beelden en gevoel, niet met geluiden of woorden.

Gedrag, gezondheid, ontwikkeling en persoonlijkheid

◦ Buitengewoon wanordelijk of dwangmatig ordelijk.

◦ Kan de clown van de groep zijn, een lastig geval, of een zeer stil persoon.

◦ Is met betrekking tot bepaalde vaardigheden (praten, kruipen, lopen, veters strikken) zeer vroeg of zeer laat.

◦ Vatbaar voor oorinfecties; gevoelig voor bepaalde soorten voeding en (chemische) toevoegingen.

◦ Voelt zich op school en op werkdagen vaak misselijk zonder aantoonbare redenen.

◦ Slaapt heel vast of heel licht; blijft lang bedplassen.

◦ Heeft ongebruikelijk lage of hoge pijngrens.

◦ Sterk gevoel voor rechtvaardigheid; emotioneel gevoelig; streeft naar perfectie.

◦ De symptomen en fouten nemen sterk toe in een toestand van verwarring, onder tijdsdruk, onder emotionele spanning of bij een slechte gezondheid.

We zien dat dyslexie en schrijfproblemen soms hand-in-hand gaan.
Deze handleiding bevat echter ook “tips-en-truuks” voor leerlingen met een slechte schrijfmotoriek alleen.

Het gebruik van de iPad

Op veel scholen zijn reeds iPads aanwezig, maar is alleen het gebruik ervan voor (en door) leerlingen met dyslexie en/of schrijfproblemen bij velen onbekend.

We onderscheiden een aantal gebruiksmogelijkheden van de iPad:

• apps waarmee leerlingen kunnen inscannen en hun opdrachten kunnen verwerken
  
• specifieke apps voor leerlingen met dyslexie om te oefenen
  
• apps waarmee leerlingen een tekst kunnen laten voorlezen
  

We gaan op elk van deze aspecten wat dieper in:

Specifieke apps voor leerlingen met dyslexie om te oefenen

We onderscheiden een aantal apps die gebruikt kunnen worden voor leerlingen met dyslexie. We verwijzen hierbij naar een door een collega gemaakt lijst op Eduapp:

https://eduapp.nl/profielen/saaltink/lijsten/apps-voor-dyslectische-leerlingen

Hier worden 47 apps genoemd en beschreven en worden 2 lesideeën gegeven.Twee apps willen we er graag even uitlichten:

Pelle Flitst

Met Pelle Flitst wordt dyslexie niet behandeld, maar kinderen kunnen met de app wel woorden sneller leren herkennen

De uitgever schrijft:

Pelle Flitst is een app die kinderen met dyslexie helpt door woorden te flitsen. De app is bedoeld voor kinderen in groep 4 en 5.
De ontwikkeling van het spel is geïnitieerd door Onderwijszorg Nederland. ONL is een innovatieve aanbieder van onderzoek naar- en behandeling van dyslexie. De game wordt gratis aangeboden aan alle kinderen en hun ouders.
Pelle Flitst doe je met zijn tweeën. De ene speler leest de woorden hardop en de ander geeft aan of het goed gelezen is. Elk woord wordt in een flits getoond, waarbij de lettergrootte en de flitsduur instelbaar zijn. Woorden die nog niet goed gelezen werden, worden opnieuw aangeboden. Door op de ‘roteren’ button te drukken kun je tegenover elkaar of naast elkaar zitten. Voor elke goed gelezen ronde verdien je een hondenpenning voor op de halsband van Pelle. Door het schudden van de letters en de positieve feedback van Pelle wordt het flitsen van woorden een leuke ervaring. De basis van de app zijn woorden die kort zichtbaar zijn. Het oefenen van woorden met eenzelfde structuur is een beproefd hulpmiddel voor kinderen met dyslexie. Er zijn 56 rondes waarin steeds een andere woordgroep geflitst wordt. Iedere ronde worden steeds twintig woorden aangeboden die duidelijk familie van elkaar zijn. De woordrijen volgen de behandelingen van de dyslexiebehandelaars: naast thuis spelen zal de app ook goed ingezet kunnen worden tijdens de behandeling.

Pelle puzzelt

De uitgever schrijft:
Pelle Puzzelt is een woordspel bedacht door en voor kinderen met dyslexie. Het motiveert alle kinderen – dus niet alleen kinderen met dyslexie – op een leuke manier met taal bezig te zijn. Het spel is geschikt voor kinderen tussen de 8 en 11 jaar.

De ontwikkeling van het spel is geïnitieerd door Onderwijszorg Nederland. ONL is een innovatieve aanbieder van onderzoek naar- en behandeling van dyslexie. De game wordt gratis aangeboden aan alle kinderen en hun ouders.

De basis van het spel zijn woordzoekers. De game bevat 18 woordzoekers die steeds uitdagender worden. Nadat je een level goed hebt opgelost komt het spannende deel: aan het eind van de woordzoeker ontdek je het geheime woord en de letters daarvan moet je schudden. Als je de letters naar de juiste plek hebt geschoven, volgt er een vette ontploffing. Met het schuiven van de letters kun je hints verdienen voor in de woordzoeker. Je kunt prijzen verdienen door geen hints te gebruiken en de woorden in de juiste volgorde te vinden.

Met Pelle Puzzelt wordt dyslexie niet behandeld, maar kinderen kunnen met de game wel hun taalvaardigheid onderhouden. En plezier hebben en houden in taal is voor alle kinderen pure winst

Apps waarmee leerlingen een tekst kunnen laten voorlezen

Er komen steeds meer apps die overnemen dat wat op sommige scholen al jaren met programma’s als Kurzweil gebeurt: een tekst laten inscannen, laten vertalen (van foto naar tekst) en deze voor laten lezen.

Omdat een iPad zowel een goede camera heeft, alsook een microfoon en luidsprekers, is hij hiervoor uitermate geschikt.

We kiezen een aantal apps voor u uit:

Prizmo

Algemeen:
Prizmo (van Creaceed) is een app voor MacOS en iOS.

Prizmo voor iPad (iOS) kost € 9,99 en € 2,99 als je extra extra stemmen wilt kopen.

Prizmo is 58,6 Mb groot en gaat momenteel voor versie 4.1.5

Prizmo is een uitstekend hulpmiddel waarmee leerlingen met dyslexie zelf hun voor te lezen teksten kunnen inscannen.

Het gebruik van Prizmo is zeer eenvoudig en bestaat uit een aantal handelingen:

1. Take picture (neem met de iPad-camera een foto van de tekst)
Vooraf kunnen nog een aantal zaken worden ingesteld:
- taal (in welke taal staat de tekst?)
- CRD (wat is -ongeveer- het formaat van de in te scannen tekst)
- detect page (herken automatisch de pagina)
- use stabilize (stabiliseert het beeld)
- clean up image (maakt/houdt de foto “schoon”)

2. Prepare (bereid de foto voor)
Er kunnen nog enkele dingen aan de genomen foto worden verandert:
- rotate (draai de foto om)
- crop (snij de foto bij)
- adjust (maak de foto lichter/donkerder)
- readability (vergroot de leesbaarheid van de foto)
- reset (maak veranderingen ongedaan)

3. Recognize (maak van de foto een tekst)
Nu de foto tekst is kunnen andere zaken worden aangepast:
- type (schrijf in de tekst, of verander gemaakt herkenningsfoutjes)
- language (pas de taal van de gescande tekst aan)
- add (voeg een tekstblok toe aan de tekst)
- remove (verwijder een tekstblok)
- merge (plak tekstblokken aan elkaar)
- reorder (verander de volgorde van de tekstblokken)
- translate (vertaal de tekst)

4. Read text aloud (lees de tekst voor)
De tekst wordt door de gekozen stem op een gekozen snelheid voorgelezen.
De tekst kan ook bewaard (als Prizmo-file, als Text-document of als PDF)
De tekst kan geëxporteerd naar vele programma’s (als bijv. Mail)
de tekst kan ook worden gekopieerd naar het Klembord (Clipboard) om bijv. later ergen in te kunnen plakken.

4 stappen, dat lijkt omslachtig maar dat is het in de praktijk niet.
Leerlingen leren er snel mee werken en gebruiken vaak alleen maar de 4 hoofdstappen.

We raden u aan uw leerling ZELF een hulpkaart | stappenplan te laten maken voor het gebruik van Prizmo. Na een aantal malen kent de leerling de procedure en zal de hulpkaart niet meer nodig hebben.

Kijk maar eens op: https://www.youtube.com/watch?v=-kM1SO_6BfQ
voor een uitgebreid filmpje.

Natuurlijk hebben we nog wel wat wensen voor de app (en hebben daar contact met de uitgever over).

Zo zouden bijv. de commando’s best in het Nederlands mogen.
We wachten dan ook met spanning op volgende versies.
Voorlopig echter is Prizmo een uitstekend te gebruiken app.

Claro ScanPen

De uitgever zegt:
Wilt je gesproken tekst voorgelezen krijgen - op school, tijdens een toets of examen, thuis of op je werk? Gebruik Claro ScanPen om je geprinte tekstdocument, een brief of toets te fotograferen, selecteer met je vinger (of stylus) vervolgens de tekst en deze wordt ter plekke  voorgelezen! Een internetverbinding is niet nodig.

Claro ScanPen is een stap vooruit in voorleesmodules. Nu heeft iedereen toegang tot geprinte tekstdocumenten of ander papieren materiaal, en in een scala aan talen. Gebruik je iPhone, iPod Touch of iPad, simpelweg door:

- Een foto te maken van de tekst of door in jouw camerabestanden een foto van de tekst te selecteren.
- Markeer met uw vinger of stylus welk tekstgedeelte je voorgelezen wilt krijgen.
- Luister terwijl Claro ScanPen de tekst in een menselijke stem en in de taal van jouw keuze direct aan u voorleest.

Met je vinger (of stylus) kunt je de hele tekst, woord per woord of regel per regel, markeren. Tik waar je ook wilt om de stem te onderbreken. Claro ScanPen kan tevens gebruikt worden in combinatie met de ingebouwde iOS VoiceOver, waarmee geschreven tekst ook toegankelijk is voor blinden en slechtzienden.

Claro ScanPen heeft geen toegang nodig tot internet of ander referentiemateriaal. Het is daarom perfect als computerlezer tijdens examens en toetsen; het helpt leerlingen/studenten die moeite hebben met lezen (bijv. vanwege dyslexie) de vragen en informatie van de toets te beluisteren. Tevens kan het gebruikt worden om razendsnel uitgedeeld materiaal om te zetten, zoals uitgeprinte presentaties, instructies, boeken... Feitelijk alles met geschreven tekst.

Claro ScanPen gebruikt de nieuwste en beste Optical Character Recognition-technologie (OCR) om uw afbeelding om te zetten naar tekst, en iOS systeemstemmen om de tekst aan u voor te lezen.

Onze ervaring met Claro ScanPen is goed. De app kost € 6,99

Claro Speak

De uitgever meldt:
ClaroSpeak is een krachtige app waarmee u teksten kunt laten voorlezen.
Het is de app van ClaroRead. Een prachtige aanvulling op de bestaande software.
ClaroSpeak kost: € 3,99 Er is ook een ClaroSpeak plus versie voor € 6,99.

Met deze versie is het mogelijk om een foto van een tekst te nemen en deze om te zetten naar echte tekst die voorgelezen wordt.

Tekst naar spraak : 
Het is mogelijk om documenten te laden in de app (Word documenten, PDF documenten, mails enz.) en deze direct voor te laten lezen. Documenten kunnen ingeladen worden vanuit het geheugen in de iPad, iPhone of iPod touch of vanuit Dropbox. Er is een perfecte samenwerking met Dropbox waardoor alle documenten vanuit Dropbox direct in de app geladen kunnen worden. Uiteraard is het ook mogelijk om tekst te knippen en te plakken in de app. U kan teksten direct opslaan als audiobestand om deze te beluisteren op bijvoorbeeld een mp3 speler. Erg handig bij het opslaan van bijvoorbeeld een samenvatting.

Teksten invullen
 : Het is mogelijk om teksten in te vullen (bijvoorbeeld in een werkboek) of teksten aan te vullen.

Stemmen : 
Het programma wordt geleverd met 5 levensechte stemmen in de Nederlandse (Claire, Xander en Ellen), Engelse (Daniel) en Franse taal (Audrey). Talen en stemmen toevoegen is mogelijk. Er zijn 27 talen beschikbaar!

Foto nemen en omzetten naar tekst (In app € 2,99)
 Het is mogelijk om een foto van bijvoorbeeld een pagina uit een boek te maken en deze om te laten zetten naar tekst. De tekst is vervolgens direct voor te lezen. De foto moet wel van een redelijke kwaliteit zijn.

Volumelicentie : 
Voor scholen is het mogelijk om een volumelicentie aan te kopen. Vanaf 20 stuks krijgt u 50% korting. U kan deze aankopen doen met een volumelicentie account in de appstore.

Goed om te weten
Meeleescursor
• Er is een meeleescursor beschikbaar. Deze is volledig in te stellen. Kleuren en achtergrond kleur van de cursor zijn te wijzigen
Lettertype en kleur
• De tekengrootte, de kleur, de achtergrondkleur van het document en het lettertype zijn direct aan te passen.
Tekst versturen
• Je kan teksten maken in ClaroSpeak en deze direct versturen via SMS (alleen iPhone) en mail (alle Apple apparaten)
Dropbox
• Om teksten via de Cloud in te laden gebruik je Dropbox. Deze gratis app werkt perfect samen met ClaroSpeak. Je kan altijd aangeven dat je een document wilt openen in ClaroSpeak. Dit is mogelijk op de iPhone, iPad of iPod touch.
Google Drive
• Er is Google drive integratie. Documenten kunnen direct vanuit Google Drive ingeladen worden

Apps waarmee leerlingen kunnen inscannen en hun opdrachten kunnen verwerken

Claro PDF

Deze app werkt perfect als PDF reader. Je kunt PDF documenten met opmaakbehoud inladen en laten voorlezen. Met de scan van foto functie is het mogelijk om foto’s van documenten voor te laten lezen met behoud van opmaak. Deze app kost: € 3,99

Bij ClaroPDF wordt de Engelse stem meegeleverd. Je kunt voor de Nederlandse, Engelse en Duitse stem gebruik maken van de IOS stemmen die standaard bij een iPad of iPhone worden meegeleverd.

Handige functies: Het is mogelijk om de achtergrondkleur te wijzigen van de PDF. Je kunt aantekeningen maken, invulvelden gebruiken, teksten markeren, onderstrepen, doorstrepen, lijnen trekken, cirkels maken en foto’s importeren.

Het is eenvoudig om in te zoomen precies zoals je bij een Apple apparaat gewend bent. Je kunt in de PDF zoeken en eenvoudig navigeren.

Je kunt alle PDF bestanden openen met ClaroPDF. 
Dus ook bestanden die vanuit andere programma’s komen. Als je een PDF wilt openen op een internetsite dan kun je kiezen voor openen met … om deze te openen met ClaroPDF.

ClaroPDF kan gekoppeld worden aan Dropbox en Google Drive. Ook kunnen PDF documenten opgeslagen worden op de iPhone of iPad zelf.

Goed om te weten:
Het scannen van een PDF gaat met credits.
Bij de aankoop zitten 50 credits.
Iedere scan die u maakt kost een credit.
Zijn de credits op dan kun je credits bijkopen. 500 credits kosten € 8,99

Maar het is gemakkelijker en goedkoper om een aantal scans (opslaan als PDF) van de werkbladen te laten maken, deze op DropBox of GoogleDrive te zetten en daarmee te werken. Er zijn vele gratis scan-apps voor de iPad.
Wij hebben heel goede ervaringen met Scannable (van Evernote en helemaal gratis).

Ook voor ClaroSpeak hebben we een handige hulpkaart opgenomen als bijlage.

Kijk voor meer info over ClaroSpeak maar eens op:
https://www.youtube.com/watch?v=fxC-uyiBHoU

Leerlingen leren hier snel mee werken.
Het is een goed idee, leerlingen zelf een hulpkaart te laten maken van de stappen